Łamańce z makiem według przedwojennej receptury

Święta Bożego Narodzenia to czas, kiedy we wszystkich chyba domach sięgamy do tradycji. Nawet w tym okresie jednak tradycja tradycji bywa nierówna i niekiedy subtelne lub i całkiem istotne różnice dają o sobie znać nie tylko w kuchni. Poza ogólnym bowiem zarysem tradycyjnej wieczerzy, nie ma przecież jedynej słusznej listy potraw, które pojawić się mają na Wigilijnym stole. I dobrze, że nie ma! Istnieją przecież różnice w potrawach, którymi zastawiamy stół zależnie od regionu kraju, możliwości finansowych, zdolności kulinarnych pani domu lub po prostu – upodobań domowników. Gdy wszystkie te czynniki zebrać do kupy, okazuje się, że w pewnej mierze do pieczołowicie pielęgnowanej na przestrzeni pokoleń tradycji rodzinnej, każda z nas, kobiet, za swojego życia coś od siebie dokłada. Czasem zresztą tylko za pomocą takich właśnie innowacji możemy sięgnąć do “prawdziwej” tradycji – tej jeszcze sprzed setek lat i odkryć nieznane nam dotąd smaki.

Taka historyczno-kulinarna wolta to coś, o co pokusiłam się w tym roku testując przepisy ze starych książek. Obok dobrze mi znanych smaków, sięgnęłam zatem między innymi po kisiel żurawinowy (przepis znajdziecie tu) a także po kilka przepisów, które, choć w moim domu nigdy nie gościły na wigilijnym stole – dla wielu są elementem jak najbardziej tradycyjnym a poza tym, pozwalają na szalenie smaczne wcielenie w czyn słynnej polskiej gospodarności i spożytkowanie składników i tak przygotowywanych na okoliczność Świąt. 

Jednym z tych przepisow są… łamańce z makiem. I choć wiele osób przeciera teraz zapewne oczy ze zdumienia, w moim domu taki deser nigdy nie gościł na wigilijnym stole. Byly makowce, bywała kutia (której każdy trochę skubnął – bo wypada – ale która zawsze przegrywała koniec końców w konkurencji z innymi specjałami) ale łamańców… nie było. I choć od dawna budziły moją ciekawość, nigdy nie było mi po drodze żeby ich spróbować. Nie robi się też w końcu masy makowej codziennie, co tym bardziej potrafi stanąć na drodze chęci takich eksperymentów! 

Kiedy jednak po raz kolejny zawstydziłam się w duchu gdy przepis na łamańce mignął mi przed oczami wertując stare książki z mojej kolekcji wiedziałam, że przyszedł na nie właściwy czas. Zwłaszcza teraz, kiedy przygotowując farsz do makowców zawsze, ale to zawsze, coś niecoś się go ostanie. Łamańce bowiem to taki deser, którego przygotowanie – mając przyrządzoną bazę farszu – zajmie nam dosłownie chwilę, a stanowić mogą prawdziwą ozdobę stołu. W książkach z lat dwudziestych, masę polecano wyłożyć na kryształową (a jakże!) salaterkę i w takiej formie wbijać w nie kruche ciastka. Jeśli idzie o sam kształt łamańców, muszę przyznać, że z żadnym chyba wcześniej przepisem nie spotkałam się z tyloma rozbieżnościami. Być może autorki podręczników kulinarnych również chciały dołożyć swoją “cegiełkę” do świątecznej tradycji poprzez modyfikacje ich kształtu. W sześciu z książek, do których sięgnęłam porównując przepisy znaleźć można było zatem instrukcje by ciastka wycinać w formie: prostokątów, półksiężyców, okręgów wycinanych za pomocą szklanki, a także “na kształt leniwych pierogów”. Z pełnym zatem przekonaniem poradzę wszystkim – niech sobie każdy wycina jak chce, i tak będzie dobrze! Ciasteczka służyć mają do nabierania makowego farszu i przez Święta stanowią jedną z lepszych chyba słodkich przekąsek kiedy żołądek odmawia juz sił na kolejny kawałek pełnoprawnego ciasta. 

Tym bardziej, że rady nie ma i mak na wigilijnym stole w takiej czy innej formie znaleźć się musi – choćby ze względu właśnie na tradycję. Szukając informacji o historycznym użyciu maku, zdziwiła mnie informacja, że … tłoczono z niego dawniej olej do okraszania potraw postnych. Na taką informację natknęłam się w  opisie zwyczajów kulinarnych na dworze Władysława Jagiełły w opracowaniu Józefa Peszkego z 1903 r.:

Oleje do okrasy służyły różne, przedewszystkiem makowy i konopny, używane najpospoliciej. Kupowano je albo już gotowe, lub też nabywano mak i siemię konopne i z nich dopiero kazano wybijać olej, co czyniono może dla tego, aby mieć zawsze świeżo sporządzony, nie zjełczały. Zamiast olejów tych, ale wyłącznie tylko u stołu królewskiego posługiwano się też wytłaczanym z orzechów laskowych, oraz oliwą

Mówiąc zresztą o farszu makowym i w instrukcji jego przygotowania pojawiają się pewne różnice. Jedne podręczniki przedwojenne zalecają masę rozrzedzić niewielką ilością słodkiej śmietanki, inne – użycie jedynie miodu. Kwestię tę pozostawiam zupełnie indywidualnej preferencji Czytelnika lub jego własnej rodzinnej tradycji. Można i tak i tak.

Zanim przejdziemy płynnie do przepisu, w kwestii około-świątecznych ciekawostek nie mogłam odmówić sobie, by podzielić się jeszcze jednym znaleziskiem! To dopiero handlowy rozmach!

 

Spróbujecie? A może takie łamańce goszczą u Was od dzieciństwa, co rok na wigilijnym stole?

Okrągłe, a może podłużne? W obu wariantach wspaniale sprawdzają się do nabierania nimi makowej masy!

Jeśli przygotujecie swoje, koniecznie podzielcie się wrażeniami lub zdjęciem!

Wesołych Świąt!